https://www.bagh-sj.com/article_1490.html?lang=en
توزیع نامتعادل امکانات و رفاه اجتماعی در جوامع امروزی در سال‌های اخیر موج جمعیت را به سمت شهر ها سرازیر کرده است.
مناظر شهري آشفته فاقد عناصر طبيعي موجب افزايش استرس ، پرخاشگري و در بلند مدت منجر به بيماري‌هاي مزمني مانند فشار خون و بيماري‌هاي قلبي مي گردند ودر نتيجه شهرنشينان برای دستیابی به آرامش و شفا پناهگاهی جز فضاهای سبز نخواهند داشت.
ایجاد باغ‌های شفابخش (Healing gardens) امروزه در جوامع شهری پیشرفته بسیار مورد توجه قرار گرفته است. باغ شفابخش یا باغ‌درمانی، فضایی طبیعت‌گرا، در داخل خانه یا خارج از منزل است که دارای پتانسیل درمانی و توانبخشی می‌باشد.سازمان بهداشت جهانی سلامت را به عنوان یک حالت کامل جسمی، روانی و رفاه اجتماعی و نه صرفا فقدان بیماری یا معلولیت تعریف کرده است.
نقش اصلي اين گونه باغ هاخلق محيطي كاملا پاك، سالم و آرامش بخشيدن به كاربران آن محيط مي باشد.
گذراندن ساعت‌هاي طولاني در محيط‌هاي درماني معمولاً براي بيماران، ملاقات‌كنندگان و پرسنل، تجربه‌اي تنش‌زا است. هر تلاشي در راستاي كاهش اين تنش، نتيجه‌‌ي مثبت در روند درمان و افزايش كيفيت اين فضاها در پي خواهد داشت. دسترسي به فضاي سبز و مناظر طبيعي مي‌تواند در كاهش استرس و بهبودي بيماران تأثير بسزايي داشته باشد.
ایجاد انگیزه برای زندگی، فراهم کردن فضای خصوصی برای کاربران و بهبود کیفیت زندگی بیماران از مزایای استفاده از مناظر درمانی در بیمارستان‌هاست .در اين راستا ایجاد محوطه‌های ویژه و مبحث، باغبانی‌درمانی(Horticulture therapy) مطرح می‌گردد. باغبانی‌درمانی تعامل یک فرد با فعالیت های باغبانی و در پی آن رسیدن به اهداف درمانی خاص است. انجمن باغبانی‌درمانی آمریکا معتقد است که درمان از طریق باغبانی، یک فرایند فعال است که در زمینه تثبیت مراحل درمان رخ می‌دهد (2008Definitions and positions ). به عبارتی دیگر باغبانی‌درمانی به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که با دیدگاه های طبیعت‌گرایانه در فضاهایی باغ‌گونه انجام می‌شود، این نوع فعالیت به منظور درمان و برای بهبود و بازیابی سلامت و رفاه و یا برای توانبخشی و یا به بیانی ساده‌تر برای افزایش نفع عمومی به کار می‌رود. باغبانی‌درمانی شامل انواع کلی زیر است: تصور طبیعت، مشاهده طبیعت، دیدن یک باغ شفابخش و مهم‌تر از همه انجام فعالیت‌های باغبانی. این گونه فعالیت‌ها بر شفابخشی، کاهش استرس، افزایش رفاه و ترویج مشارکت در زندگی اجتماعی و اشتغال مجدد برای افراد مبتلا به بیماری های روانی و یا جسمی تاثیر بسزایی دارد. از مزایای جانبی استفاده از باغبانی درمانی می‌توان به این موارد اشاره کرد: (الف) بیماران ممکن است بتوانند با استفاده از آموخته های خود در دوره درمان در بیمارستان این تخصص را به عنوان شغل خانگی خود در آینده ادامه دهند، (ب) در این جلسات درمانی توانایی فردی به آسانی با انجام فعالیت ها انطباق داده می شود . و ج) فضایی برای انجام پژوهش های مربوط به باغبانی درمانی برای دانشجویان پزشکی را فراهم می‌آورد
درگيري حواس پنجگانه در باغ شفابخش:
بینایی : تغییرات در رنگ و حرکت در محیط
بويايي: رایحه درمانی
چشايي : کاشت گیاهان میوه دار خوراکی و گیاهان دارویی
لامسه : لمس آب، میوه ها، پوست درختان یا گل ها
شنوايي: شنیدین صداهای خوش در باغ /دوری از هر گونه آلودگی صوتی /نوای آب /جذب پرندگان به باغ و آواز آنان
باغ‌های شفابخش می‌توانند در خانه‌های خصوصی و مسکونی ایجاد شوند. این باغ‌ها فضایی را برای کاربر فراهم می‌کنند تا او بتواند از کیفیت‌های شفابخشی بیشتر استفاده کند. در یک مرکز بهداشتی و درمانی فضا توسط تعداد زیادی از مردم مورد استفاده قرار می‌گیرد و به همین منظور طراحی باغ بايد بر نیازهای انواع گروه‌های مختلف کاربران از جمله کارکنان و پرستاران، بیماران و ملاقات کنندگان منطبق باشد.
گذراندن ساعت‌هاي طولاني در محيط‌هاي درماني معمولاً براي بيماران، ملاقات‌كنندگان و پرسنل، تجربه‌اي تنش‌زا است. هر تلاشي در راستاي كاهش اين تنش، نتيجه‌‌ي مثبت در روند درمان و افزايش كيفيت اين فضاها در پي خواهد داشت. دسترسي به فضاي سبز و مناظر طبيعي مي‌تواند در كاهش استرس و بهبودي بيماران تأثير بسزايي داشته باشد.
اصول و ﺿﻮاﺑﻂ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺷﻔﺎﺑﺨﺶ در فضاهای بیمارستانی و درمانی:
* کاهش استرس كاربران
* تامين راحتی و آرامش كاربران
* تقويت حريم خصوصي
* فضاهايي براي تعاملات اجتماعي و حمايت گروهي
* ایجاد ﻟﺬت ﺑﺼﺮي
* به تصوير كشيدن تغییرات فصلی با كاشت گل‌ها و درختان خزان کننده
* جايگزيني عناصر گياهي به جاي عناصر سخت و بي جان
* استفاده از آب و نورپردازی مناسب
باغبانی‌درمانی(Horticulture therapy)
باغبانی‌درمانی تعامل یک فرد با فعالیت های باغبانی و در پی آن رسیدن به اهداف درمانی خاص است و شامل چنين فعاليت هايي مي باشد:
* تصور طبیعت
* مشاهده طبیعت
*انجام فعاليت هاي باغباني
ارتباط افراد با آب و خاک و گیاه که به عنوان عناصر اصلی زندگی بر روی کره زمین به حساب می‌آیند موجب می‌شود فطرت انسانی بیدار شود و در پی آن فرد احساس آرامش کرده و خود را جزئی از محیط ببیند. این موضوع تاثیر شگرفی در بهبودی و سلامتی افراد دارد از این رو از روش‌های باغبانی درمانی در باغ های شفابخش استفاده می شود. در این طرح نیز تلاش شده است تا روش های باغبانی درمانی مورد استفاده قرار گیرد.
باغبانی‌درمانی به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که طی آنها کاربران با کاشت، داشت و برداشت گیاهان و ارتباطی که با محیط طبیعی برقرار می‌کنند به آرامش، بهبودی و سلامتی دست می‌یابند.
این فعالیت‌ها در میان درمان‌های مختلف تحت عنوان توانبخشی اجتماعی دسته‌بندی می‌شوند. فعالیت‌های باغبانی‌درمانی با درگیر کردن انواع ارگان‌های حسی مانند بینایی، بویایی و لامسه به کاربران برای دست یابی به آرامش و سلامتی کمک می‌کنند. برنامه‌های باغبانی‌درمانی می‌تواند اثرات مثبتی در بهبود شرایط اجتماعی، خودباوری و اعتماد به نفس در سالمندان داشته باشد.
باغباني‌درماني همچنین در تقويت روابط اجتماعی كاربراني که تمايل به کناره‌گيري از جمع را دارند نیز موفقيت آميز است. با مشارکت دادن اين افراد در برنامه هاي دسته جمعي مي‌توان حس اعتماد به نفس و اتکا به خود را در آنها بهبود بخشيد. با مشغول شدن كاربران به فعاليت‌هاي باغباني، قدرت جسمي و تحرک آنها افزايش مي‌يابد و افزايش فعاليت بدني سبب افزايش طول عمر آنها مي‌شود همچنین توانايي بدن را برای تحمل درد و خستگي نيز افزايش مي دهد.
از نقطه نظر جامعه‌شناسي، باغباني‌درماني سبب تقويت روابط درون اجتماعي افراد جامعه شده و توانايي‌ها و انگيزه‌هاي همزيستي افراد جامعه را افزايش مي‌دهد. کاهش اضطراب، استرس و فشارهاي روحي همراه با تقويت اعتماد به نفس و اميد به زندگي از مزاياي باغباني‌درماني از جنبه روانشناسي است. بيشترين اثرات باغباني درماني در تحريک و بهبود احساسات و عواطف انسان از طريق مشاهده، لمس و تماس، چشيدن و بوييدن گل‌ها و گياهان صورت مي‌پذيرد. تقويت توانايي تمرکز فکر، يادگيري مهارت‌هاي جديد، بهبود توانايي‌هاي برنامه‌ريزي و حل مشکلات، تمرين و تقويت افکار مثبت از محاسن باغباني‌درماني است. باغباني‌درماني مي تواند به اشکال مختلفي از قبيل اشتغال به فعاليت‌هاي باغباني و يا آموزش باغباني در نظر گرفته شود. به عنوان مثال يک تفريح و فعاليت خلاقانه مثل درختکاري دسته جمعي نيز نوعي باغبانی درماني محسوب مي‌شود.
مزایای باغبانی درمانی
اثرهای جسمانی
پژوهش‌ها نشان داده تشویق كاربران به فعالیت‌های بدنی باعث کاهش خستگی‌های روحی و استرس‌ها می‌شود. این فعالیت‌ها کاهش ضربان قلب را نیز در پی داشته و بهبودی حافظه را نیز تحریک می‌کند. بهبود قدرت، استقامت و تحرک، افزایش انرژی همچنین تقویت صبر و تحمل و بهبود مهارت های حرکتی و هماهنگی چشم و دست از دیگر مزایای جسمانی باغبانی‌درمانی است. کاندیک شومیکر استاد علوم گیاهی دانشگاه کانزاس اعلام کرد نتایج تازه ترین تحقیقات ما نشان داده است ان دسته از افراد سالخورده اي که به باغبانی و پرورش گل و گیاه می پردازند ، از توانایی جسمانی بهتري و نیروي بازوي بیشتري برخوردارند . پژوهشگران دانشگاه کانزاس شاخصهایی همچون میزان تراکم استخو ان ، کیفیت خواب ، امادگی جسمانی، نیروي بازو و وضعیت روحی و روانی سالخوردگان را مورد مطالعه قرار دادند ونتایج ارزیابی هانشان داد کسانی که باغبانی می کنند در مقایسه با دیگران از نیروي بازوي بیشتر و همچنین عزت نفس بالاتري برخوردارند.
اثرهای اجتماعی
پروژه‌های باغبانی و باغبانی‌درمانی باعث تحریک فرایندهای گروهی، همبستگی‌ها و توسعه روابط اجتماعی می‌شوند .افزایش روابط اجتماعی به طور غیر مستقیم منجر به تندرستي می‌شود، زیرا باعث کاهش احساس تنهایی، غمگیني و در فکر فرورفتن به ویژه در بزرگسال‌ها می‌گردد .همچنین احساس خود ارزشی را در افراد بهبود می‌بخشد و الگوهای سالم کارکرد اجتماعی را نیز ارائه می‌دهد . تشویق كاربران براي تعامل اجتماعی، بهبود مهارت‌های مقابله با استرس و ايجاد انگیزه و کمک به ساخت عادت‌های خوب و نگرش مثبت از دیگر مزایای باغبانی‌درمانی در بخش اجتماعی است.
اثرهای روحی/روانی
پژوهش‌ها نشان می‌دهد حس خود محترم شمردن و اعتماد به نفس، افزايش رضایت شخصی، احساس مسئولیت و خودباوری به ویژه زمانیکه افراد در گروه کار می کنند با انجام فعاليت هاي مرتبط با باغباني درماني در افراد افزايش مي يابد. گیاهان زیبا، رنگی و کوچک در باغ‌ها باعث افزایش حس آرامش، لذت و تمدد اعصاب می شوند .کاهش اضطراب، استرس و تنش، بهبود خلق و خو ، افزایش اعتماد به نفس و امیدواری، تحریک حواس از طریق مشاهده، لمس، مزه و بو کردن گیاهان و کاهش افسردگی از دیگر مزایای روحی باغبانی درمانی است.
اثرهای شغلی
كاربران ممکن است بتوانند با استفاده از آموخته‌های خود ، این تخصص را به عنوان شغل خانگی خود ادامه دهند . افزایش توانایی تمرکز، آموزش مهارت‌های جدید، بهبود حل مسئله و مهارت های برنامه ریزی و تمرینات حافظه و ترویج تفکر مثبت مزایای دیگر باغبانی درمانی در بخش شغلی است. اين امر مي تواند براي سالمندان به دليل نگراني هاي پيش رو از قبيل ابتلا به بيماري هايي از قبيل آلزايمر بسيار حائز اهميت باشد.