قسمت اول: گزينش محل مناسب و تشخيص نهال سالم
نوشته: دكتر علي نيكبخت، عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي اصفهان
مقدمه: مهمترين مرحله در پرورش درختان و درختچه هاي زينتي، مرحله كاشت آن هاست. موفقيت در كاشت صحيح آن ها ميتواند رشد مناسب و استقرارشان را تضمين نمايد. با توجه به اين مطلب در ادامه راهنماي تصويري براي انتخاب درختان و درختچه هاي سالم و نحوه كاشت بهينه آن ها آورده شده است
انتخاب محل كاشت:
هنگام انتخاب محل كاشت بايد مطمئن بود كه بهترين مكان ممكن را براي كاشت انتخاب كنيد. يكي از مهمترين نكات وجود نور كافي است. بسياري از درختان پهن برگ در مكان هايي كه سايه زياد دارند دچار ريزش برگ مي شوند. همچنين اين درختان در مكان هايي كه در معرض باد شديد باشد به سختي دوام مي آورند. در مناطقي كه نزديك به دريا و درياچه هاست، مناطقي را انتخاب كنيد كه از گزند بادهايي كه از سوي دريا مي آيند در امان باشد. زيرا ذرات نمك تا چند كيلومتر دورتر از ساحل نيز ميتوانند توسط باد حمل شوند و به برگ هاي درختان و درختچه ها آسيب رسانند. هرچند برخي از گونه ها اين شرايط را بهتر تحمل مي كنند و مي توانند به عنوان بادشكن مورد استفاده قرار گيرند. مطلوب آن است كه درختان در فاصله بسيار نزديك به ديوارها و ساختمان ها كاشته نشوند. زيرا از نور آفتاب و بارندگي طبيعي كمتري بهره مند خواهند شد و ريشه برخي از آن ها مانند صنوبرها، بيدها و اكاليپتوس مي تواند به تاسيسات و پي ساختمان ها آسيب رساند. استاندارد آن است كه آن ها حداقل به اندازه يك دوم ارتفاع نهايي زمان بلوغشان از هر بنايي فاصله داشته باشند. هنگام انتخاب مكان بايد مطمئن شد كه درخت در آينده به كابل ها ولوله هاي زير و بالاي زمين آسيب نمي رساند.
انتخاب درخت
درختان معمولاً به 3 حالت به فروش مي رسند. ريشه لخت، گوني پيچ و گلداني كه البته سوزني برگان و نخل ها معمولاً ريشه لخت به فروش نمي رسند. به هنگام خريد متوجه مي شويد كه درختان موجود سنين رشدي و اندازه هاي مختلفي دارند. درختان جوان معمولاً سريع تر از درختان مسن تر استقرار مي يابند، درحاليكه درختاني كه سن بيشتري دارند قوي تر هستند و سريعتر اثر خود را در منظر و باغ نشان داده و غالباً گران تر نيز هستند. به هر حال هر نوعي را كه انتخاب مي كنيد به موارد زير بايد توجه كنيد:
1. مطمئن شويد كه درخت قسمت هوايي و ريشه سالم و قوي داشته باشد و هيچ نشانه اي از آفت زدگي يا بيماري روي درخت يا درختچه مورد نظر نباشد.
2. شاخه ها و ريشه ها به خوبي توسعه يافته باشند و در اطراف ساقه توزيع شده باشند. شاخه ها نبايد خيلي بيشتر از ريشه ها باشند وگرنه ريشه ها توانايي جذب آب و عناصر غذايي را به اندازه كافي نخواهد داشت و درخت استقرار نمي يابد. براي مثال حجم قسمت هوايي گياهاني كه در گلدان كاشته مي شوند نبايد بيش از 4-3 برابر حجم گلدان خودش باشد.
3. از خريد درختان و درختچه هايي كه با وجود اندازه كوچك توليد گل يا ميوه كرده اند پرهيز كنيد. زيرا اين موضوع به قيمت ضعيف شدن ريشه ها تمام شده است.
درختان گلداني (پرورش يافته در گلدان)
اين درختان كه در داخل گلدان يا دبه هاي فلزي كاشت شده يا انتقال يافته اند فراوان هستند و در هر زماني از سال كه خاك يخ نزده باشد و يا هوا بسيار گرم نباشد قابل كاشت هستند. اين روش براي درختاني كه استقرار دشوارتري دارند (مانند بسياري از سوزني برگان و ماگنوليا) مناسب تر است زيرا صدمه كمتري به ريشه وارد مي آيد. قبل از خريد تعداد زيادي از درختان چند نمونه تصادفي انتخاب كنيد و در صورت امكان آن ها را از گلدان خارج كنيد تا بتوانيد ريشه ها را به خوبي ببينيد. درختاني كه ريشه به هم پيچيده دارند يا ريشه آن ها از گلدان خارج شده اند را خريداري نكنيد. اين درختان به خوبي مستقر نمي شوند. اگر موقعي كه درخت را از گلدان خارج مي كنيد كمپوست (يا ساير مواد آلي) به آن نچسبيده باشد آن را نخريد، چون سيستم ريشه اي آن ها به خوبي مستقر نشده است. گلدان بايد با سايز درخت تناسب داشته باشد. به عنوان يك تخمين بايد قطر يك گلدان حداقل يك ششم ارتفاع درخت باشد. بستري كه گلدان با آن پر شده است مهم است. درختاني كه داخل بستري حاوي خاك و مواد آلي كاشته شده اند بسيار سريعتر و بهتر از درختاني كه فقط در خاك معمولي داخل گلدان كاشته شده اند استقرار مي يابد و به اصطلاح مي گيرند.
درختان ريشه لخت
عمدتاً درختان خزان دار به صورت ريشه لخت به فروش مي رسند و هنگامي كه جابه جا مي شوند معمولاً خاكي در اطراف ريشه آن ها وجود ندارد. به محض قرار گرفتن ريشه ها در معرض هوا ريشه هاي كوچك تغذيه كننده خشك مي شوند. خزانه داران و نهالستان هاي معتبر معمولاً ريشه هاي زخمي و شكسته شده را پيش از فروش هرس مي كنند. توجه كنيد كه اين درختان موقعي خريد و كاشت مي شوند كه برگ هاي آن ها خزان كرده باشد. به عنوان مثال زبان گنجشك، صنوبرها و درختان ميوه معمولاً بصورت ريشه لخت به فروش مي رسند. مطمئن شويد ريشه هاي درختان مورد نظرتان به خوبي توسعه يافته باشد. ريشه ها نبايد داراي هيچگونه علائم خشكي، آفت و يا بيماري باشند. توجه كنيد كه درختاني كه مانند چوب چوگان هستند يعني ريشه ها فقط از يك سمت توسعه يافته اند را خريداري نكنيد. اين درختان به سختي مستقر مي شوند.
درختان ريشه پيچيده
اين درختان با كمي خاك در اطراف ريشه شان از داخل خاك خارج مي شوند و بي درنگ اين توپ ريشه اي در داخل گوني يا پوشش مناسب ديگري پيچيده مي شود. اين كار از خشك شدن ريشه جلوگيري مي كند. درختان خزان دار با ارتفاع بيش از 4 متر و بسياري از هميشه سبزها به وي‍ژه سوزني برگ ها و نخل هاي با ارتفاع 1/5 متر اغلب به اين صورت فروخته ميشوند. اين درختان نيز بهتر است در هنگام ركودشان (پاييز و اول بهار) كاشت شوند. مانند موارد قبلي هنگام خريد درختان به ريشه آن توجه كنيد. هيچ نشانه اي از خشك شدگي نبايد روي آن ها باشد.